बंकिमचंद्र चटर्जी

 बंकिमचंद्र चटर्जी (Bankim Chandra Chatterjee) हे बंगालमधील एक महान कादंबरीकार, कवी, पत्रकार आणि समाजसुधारक होते. त्यांना बंगाली साहित्यातील एक अग्रणी व्यक्तिमत्व मानले जाते. विशेषतः त्यांच्या "वंदे मातरम्" या गीतामुळे ते संपूर्ण भारताला परिचित आहेत, जे भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामात एक प्रेरणास्थान ठरले.

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण

 * जन्म: २७ जून १८३८ रोजी बंगालमधील उत्तर २४ परगणा जिल्ह्यातील नैहाटीजवळील कांचरपाडा गावात त्यांचा जन्म झाला.

 * शिक्षण: त्यांनी हुगळी येथील मोहसिन कॉलेज आणि नंतर प्रेसिडेन्सी कॉलेज, कलकत्ता (सध्याचे कोलकाता) येथे शिक्षण घेतले. १८५८ मध्ये, कलकत्ता विद्यापीठातून कला शाखेची पदवी (BA) मिळवणारे ते पहिले पदवीधर ठरले.

 * नोकरी: शिक्षण पूर्ण झाल्यावर, त्यांनी ब्रिटिश सरकारच्या अधीन डेप्युटी मॅजिस्ट्रेट म्हणून नोकरी पत्करली आणि जवळपास ३२ वर्षे सेवा केली.

साहित्य क्षेत्रातील योगदान

बंकिमचंद्र चटर्जी हे बंगाली साहित्यातील कादंबरीचे जनक मानले जातात. त्यांनी बंगाली भाषेत वास्तववादी कादंबऱ्या लिहून साहित्याला एक नवीन दिशा दिली.

 * कादंबऱ्या:

   * दुर्गेसनंदिनी (Durgeshnandini - १८६५): ही त्यांची पहिली बंगाली कादंबरी मानली जाते, ज्यामुळे त्यांना मोठी प्रसिद्धी मिळाली.

   * कपालकुंडला (Kapalkundala - १८६६): ही त्यांची दुसरी आणि लोकप्रिय कादंबरी.

   * मृणालिनी (Mrinalini - १८६९)

   * विषवृक्ष (Vishavriksha - १८७३): या कादंबरीत त्यांनी विधवा विवाह आणि सामाजिक समस्यांवर प्रकाश टाकला.

   * कृष्णकांतर विल (Krishnakanter Will - १८७८)

   * आनंदमठ (Anandamath - १८८२): ही त्यांची सर्वात प्रसिद्ध ऐतिहासिक कादंबरी आहे. या कादंबरीत "वंदे मातरम्" हे गीत समाविष्ट आहे, जे संन्यासी विद्रोहाच्या पार्श्वभूमीवर लिहिले गेले होते. हे गीत नंतर भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याचे राष्ट्रीय गीत बनले.

   * देवी चौधरानी (Devi Chaudhurani - १८८४)

   * सीताराम (Sitaram - १८८७)

 * "वंदे मातरम्":

   * हे गीत त्यांनी १८७० च्या दशकात रचले, पण ते त्यांच्या 'आनंदमठ' कादंबरीत (१८८२) प्रकाशित झाले.

   * हे गीत भारतमातेला नमन करणारे एक स्तोत्र बनले आणि स्वातंत्र्य चळवळीतील देशभक्तांसाठी प्रेरणास्रोत ठरले.

   * १९३७ मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने या गीताचा पहिला परिच्छेद भारताचे राष्ट्रगीत म्हणून स्वीकारला.

 * कमलाकांतर दप्तर (Kamalakanta's Notebook - १८७५): हे निबंधांचे आणि व्यंगांचे पुस्तक आहे, जे त्यांच्या विनोदबुद्धीचे आणि समाजाचे निरीक्षण करण्याच्या क्षमतेचे दर्शन घडवते.

 * बंगदर्शन (Bangadarshan - १८७२): त्यांनी या मासिक साप्ताहिकाची स्थापना केली आणि त्याचे संपादनही केले. या मासिकातून त्यांनी अनेक सामाजिक, राजकीय आणि साहित्यिक विषयांवर आपले विचार मांडले, ज्यामुळे बंगाली साहित्यात एक नवे युग सुरू झाले.

विचार आणि प्रभाव

बंकिमचंद्र चटर्जी यांनी आपल्या साहित्यातून राष्ट्रवाद, देशभक्ती आणि सामाजिक सुधारणांचा संदेश दिला. त्यांनी बंगाली साहित्यात आधुनिकतेची बीजे रोवली आणि वाचकांना विचार करण्यास प्रवृत्त केले. त्यांच्या लेखनातून बंगाली संस्कृती आणि इतिहासाचे गौरवशाली चित्रण केले गेले, ज्यामुळे लोकांमध्ये राष्ट्रीयत्वाची भावना जागृत झाली.

त्यांचे निधन ८ एप्रिल १८९४ रोजी झाले. बंकिमचंद्र चटर्जी हे केवळ एक मोठे साहित्यिकच नव्हते, तर ते एक दूरदृष्टीचे विचारवंत होते ज्यांनी भारताच्या सामाजिक आणि राजकीय जागृतीमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.