पांडुरंग सदाशिव साने..

 पांडुरंग सदाशिव साने, ज्यांना आपण प्रेमाने साने गुरुजी (Sane Guruji) म्हणून ओळखतो, हे महाराष्ट्रातील एक महान शिक्षणतज्ज्ञ, लेखक, कवी, स्वातंत्र्यसैनिक, आणि समाजसुधारक होते. त्यांनी आपले जीवन शिक्षण, समाजसेवा, आणि मानवी मूल्यांच्या प्रसारासाठी समर्पित केले.

जन्म आणि सुरुवातीचे जीवन:

 * जन्म: २४ डिसेंबर १८९९ रोजी रत्नागिरी जिल्ह्यातील पालगड या गावी एका गरीब कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला.

 * बालपण आणि शिक्षण: त्यांचे बालपण अत्यंत संस्कारक्षम वातावरणात गेले. त्यांच्या आईचा त्यांच्यावर खूप प्रभाव होता, ज्यांनी त्यांना नैतिक मूल्यांची शिकवण दिली. मॅट्रिकपर्यंतचे शिक्षण त्यांनी दापोली, पुणे आणि अमळनेर येथे घेतले. बी.ए.ची पदवी त्यांनी फर्ग्युसन कॉलेजमधून मिळवली.

 * शिक्षकी पेशा: शिक्षण पूर्ण झाल्यावर त्यांनी अमळनेर येथील प्रताप हायस्कूलमध्ये शिक्षक म्हणून काम केले. येथेच त्यांना 'गुरुजी' ही उपाधी मिळाली. त्यांनी विद्यार्थ्यांमध्ये नैतिक मूल्ये रुजवण्यासाठी अथक प्रयत्न केले.

प्रमुख योगदान आणि कार्य:

 * उत्कृष्ट लेखक आणि कवी:

   * साने गुरुजींनी मराठी साहित्यात विपुल लेखन केले. त्यांनी कथा, कविता, कादंबऱ्या, आत्मचरित्रे, निबंध आणि वैचारिक लेखन असे विविध प्रकार हाताळले.

   * 'श्यामची आई' हे त्यांचे सर्वात प्रसिद्ध पुस्तक आहे, जे आजही अनेक पिढ्यांना प्रेरणा देत आहे. हे पुस्तक त्यांनी नाशिकच्या तुरुंगात असताना लिहिले.

   * त्यांचे 'धडपडणारी मुले', 'सुंदर पत्रे', 'श्याम', 'भारतीय संस्कृती', 'अमोल गोष्टी', 'गोड गोष्टी' यांसारखी अनेक पुस्तके प्रसिद्ध आहेत.

   * त्यांच्या कवितांमध्ये प्रेम, त्याग, करुणा आणि मानवतेचा संदेश असे. 'खरा तो एकची धर्म, जगाला प्रेम अर्पावे' हे त्यांचे गीत खूप प्रसिद्ध आहे.

 * स्वातंत्र्यसैनिक आणि राष्ट्रभक्ती:

   * साने गुरुजी हे महात्मा गांधींच्या विचारांनी खूप प्रभावित होते. त्यांनी असहकार चळवळ, सविनय कायदेभंग आणि चले जाव आंदोलनात सक्रिय सहभाग घेतला.

   * स्वातंत्र्यलढ्यात भाग घेतल्यामुळे त्यांना अनेकदा तुरुंगवास भोगावा लागला. तुरुंगात असतानाही त्यांनी आपले लेखन आणि वैचारिक कार्य चालू ठेवले.

 * समाजसुधारक आणि सामाजिक समतेचे पुरस्कर्ते:

   * आंतरजातीय विवाह आणि अस्पृश्यतानिवारण: साने गुरुजींनी जातीय भेदभावाला तीव्र विरोध केला. त्यांनी अस्पृश्यता निवारणासाठी अथक प्रयत्न केले. पंढरपूर येथील विठ्ठल मंदिरात हरिजनांना प्रवेश मिळावा यासाठी त्यांनी १९४७ मध्ये आमरण उपोषण केले. त्यांच्या या उपोषणाला यश आले आणि मंदिराचे दरवाजे सर्वांसाठी खुले झाले.

   * सर्वधर्म समभाव: त्यांनी सर्व धर्मांचा आदर करण्याची शिकवण दिली. त्यांच्या विचारांवर संत एकनाथ, संत नामदेव, संत तुकाराम यांच्या भक्ती परंपरेचा प्रभाव होता.

   * गरिबी आणि दारिद्र्य निर्मूलन: गरीब आणि उपेक्षित लोकांबद्दल त्यांना खूप सहानुभूती होती. त्यांनी त्यांचे जीवन गरिबांच्या उद्धारासाठी समर्पित केले.

 * बालभारती आणि 'साधना' साप्ताहिक:

   * लहान मुलांमध्ये चांगल्या संस्कारांची आणि मूल्यांची वाढ व्हावी यासाठी त्यांनी 'बालभारती' नावाचे साप्ताहिक सुरू केले.

   * १९४८ मध्ये त्यांनी 'साधना' साप्ताहिक सुरू केले, जे आजही विचारप्रवर्तक लेखन आणि सामाजिक समस्यांवर भाष्य करते.

विचारधारा:

साने गुरुजींच्या विचारांमध्ये प्रेम, विश्वबंधुत्व, मानवतावाद, समता आणि राष्ट्रभक्ती हे प्रमुख होते. त्यांनी आदर्श समाज निर्मितीचे स्वप्न पाहिले आणि त्यासाठी आपले सर्वस्व अर्पण केले.

निधन:

११ जून १९५० रोजी त्यांचे निधन झाले. त्यांचे कार्य आणि विचार आजही महाराष्ट्राच्या आणि भारताच्या सामाजिक-शैक्षणिक इतिहासात अत्यंत महत्त्वाचे मानले जातात. त्यांना त्यांच्या मानवतेच्या आणि निःस्वार्थ सेवेच्या कार्यामुळे कायम स्मरणात ठेवले जाते.