रवींद्रनाथ टागोर..

 रवींद्रनाथ टागोर: एक महान भारतीय व्यक्तिमत्व

रवींद्रनाथ टागोर (जन्म: ७ मे १८६१, कलकत्ता; निधन: ७ ऑगस्ट १९४१, कलकत्ता) हे एक बहुआयामी व्यक्तिमत्व होते, जे कवी, नाटककार, संगीतकार, चित्रकार आणि तत्त्वज्ञ म्हणून ओळखले जातात. त्यांना 'गुरुदेव' या नावानेही संबोधले जाते. भारतीय साहित्य, संगीत आणि कला क्षेत्रात त्यांनी मोठे योगदान दिले आहे.

जीवन आणि शिक्षण:

टागोर यांचा जन्म कोलकाता येथील एका प्रतिष्ठित पिराली ब्राह्मण कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील देबेंद्रनाथ टागोर हे एक प्रसिद्ध तत्त्वज्ञ आणि धार्मिक सुधारक होते. पारंपरिक शाळेत त्यांचे मन रमले नाही, त्यामुळे त्यांचे शिक्षण घरीच झाले. वयाच्या आठव्या वर्षी त्यांनी पहिली कविता लिहिली आणि सोळाव्या वर्षी 'भानुसिंह' या टोपण नावाने कविता आणि कथा लिहायला सुरुवात केली.

साहित्यिक योगदान:

रवींद्रनाथ टागोर यांनी २००० हून अधिक रचना केल्या आहेत. त्यांच्या साहित्यात कविता, कथा, कादंबऱ्या, नाटके, निबंध आणि प्रवासवर्णनांचा समावेश आहे. त्यांची काही प्रमुख साहित्यकृती खालीलप्रमाणे आहेत:

 * गीतांजली: हा त्यांचा सर्वात प्रसिद्ध काव्यसंग्रह आहे, ज्यासाठी त्यांना १९१३ मध्ये साहित्याचे नोबेल पारितोषिक मिळाले. नोबेल पारितोषिक मिळवणारे ते पहिले गैर-युरोपियन आणि आशियातील पहिले व्यक्ती होते.

 * गोरा: ही त्यांची गाजलेली कादंबरी आहे.

 * काबुलीवाला: ही त्यांची एक प्रसिद्ध लघुकथा आहे.

 * चिरकुमारसभा: हे त्यांचे एक प्रहसन (विनोदी नाटक) आहे.

 * जन गण मन: हे भारताचे राष्ट्रगीत त्यांनी रचले आहे.

 * आमार शोनार बांग्ला: हे बांगलादेशचे राष्ट्रगीतही त्यांनी रचले आहे. दोन राष्ट्रगीतांचे जनकत्व असलेले ते पृथ्वीवरील एकमेव कवी आहेत. श्रीलंकेचे राष्ट्रगीतही त्यांच्या साहित्यातून प्रेरित आहे.

 * चित्त जेथा भयशून्य (Where the Mind is Without Fear): ही त्यांची एक अत्यंत प्रेरणादायी कविता आहे, जी भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात प्रेरणागीत म्हणून वापरली गेली.

 * एकला चलो रे: हे त्यांचे एक प्रसिद्ध गीत आहे.

 * चंडालीका, विसर्जन, चित्रांगदा, राजा, मायर खेला: ही त्यांची इतर नाटके आहेत.

विचार आणि तत्त्वज्ञान:

टागोर यांचे विचार मानवता, राष्ट्रवाद, शिक्षण आणि कलेबद्दल होते. ते देशांना देव म्हणून पूजण्याला विरोध करत होते आणि देशभक्ती व राष्ट्रवादात स्पष्ट फरक करत होते. त्यांचे शिक्षणविषयक विचारही क्रांतिकारी होते, ते शिक्षणाने मुलांना बंधनांपासून मुक्त करून अंतिम सत्याचा आविष्कार घडवावा असे मानत होते. त्यांनी शांतिनिकेतनची स्थापना केली, जिथे निसर्गाच्या सान्निध्यात शिक्षण दिले जात असे.

इतर योगदान:

टागोर हे केवळ साहित्यिकच नव्हते तर एक कुशल चित्रकार आणि संगीतकारही होते. त्यांनी अनेक गाणी रचली, ज्यांना 'रवींद्र संगीत' असे म्हटले जाते. त्यांचे चित्रकला क्षेत्रातील योगदानही महत्त्वाचे आहे.

रवींद्रनाथ टागोर यांचे कार्य बंगाली साहित्य आणि संगीतावर इतके प्रभावी ठरले आहे की बंगाली साहित्याची 'रवींद्रपूर्व' आणि 'रवींद्रोत्तर' अशी विभागणी केली जाते. त्यांनी भारतीय संस्कृती आणि साहित्याला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर एक नवीन ओळख मिळवून दिली.