लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे..

 लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे (Annabhau Sathe) हे महाराष्ट्रातील एक अत्यंत महत्त्वाचे आणि प्रभावशाली व्यक्तिमत्व होते. ते एक महान समाजसुधारक, लोककवी, लोकनाट्यकार, लेखक, कादंबरीकार, कथाकार आणि दलित साहित्याचे जनक म्हणून ओळखले जातात. त्यांचे पूर्ण नाव तुकाराम भाऊराव साठे होते.

जीवनपट आणि संघर्ष:

 * जन्म: १ ऑगस्ट १९२० रोजी सांगली जिल्ह्यातील वाळवा तालुक्यातील वाटेगाव या छोट्या गावात मातंग समाजात त्यांचा जन्म झाला.

 * बालपण आणि शिक्षण: अण्णाभाऊंचे बालपण अत्यंत हलाखीच्या परिस्थितीत गेले. त्यांना शाळेत केवळ दीड दिवस जाण्याचा योग आला, कारण जातीय भेदभावामुळे त्यांना शाळा सोडावी लागली. पण, त्यांनी स्वतःच्या प्रयत्नाने वाचन-लेखन शिकले आणि अफाट ज्ञान संपादन केले.

 * मुंबईतील जीवन: पोटापाण्यासाठी ते मुंबईला आले. तिथे त्यांनी मोलमजुरी, गटार साफ करणे, रस्त्यावर झाडू मारणे यांसारखी अनेक कामे केली. चिरागनगरीच्या झोपडपट्टीत त्यांनी आपले जीवन व्यतीत केले. मुंबईतील कष्टकरी, उपेक्षित लोकांचे जीवन त्यांनी जवळून पाहिले, ज्याचे प्रतिबिंब त्यांच्या साहित्यात उमटले.

साहित्यिक आणि सामाजिक योगदान:

 * लोकशाहीर आणि लोकनाट्यकार:

   * अण्णाभाऊ साठे हे एक प्रखर लोकशाहीर होते. त्यांनी आपल्या पोवाडे, लावण्या आणि गीतांद्वारे समाजातील दु:ख, अन्याय आणि विषमतेवर प्रहार केला.

   * त्यांनी तमाशा या लोककलेला 'लोकनाट्य' असा दर्जा प्राप्त करून दिला आणि या माध्यमातून त्यांनी समाजप्रबोधन केले. 'अकलेची गोष्ट', 'माझी मुंबई', 'फकिरा', 'सुलतान', 'इनामदार' ही त्यांची गाजलेली लोकनाट्ये आहेत.

   * संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ, गोवा मुक्ती संग्राम आणि दलित चळवळीत त्यांनी आपल्या शाहिरीने मोठे योगदान दिले.

 * उत्कृष्ट लेखक आणि कादंबरीकार:

   * केवळ दीड दिवस शाळेत गेलेल्या या साहित्यरत्नाने विपुल साहित्यनिर्मिती केली. त्यांनी ३५ हून अधिक कादंबऱ्या, १९ कथासंग्रह, १४ लोकनाट्ये, अनेक पोवाडे आणि लावण्या लिहिल्या.

   * त्यांच्या लेखनातून दलित, कष्टकरी, उपेक्षित आणि वंचितांच्या जीवनाचे वास्तववादी चित्रण झाले. 'फकिरा', 'वैजयंता', 'चिखलातील कमळ', 'वारणेचा वाघ', 'आवारा', 'गुलाम' या त्यांच्या गाजलेल्या कादंबऱ्या आहेत.

   * 'कृष्णकाठच्या कथा', 'खुळंवाडी', 'बरबाद्या कंजारी' हे त्यांचे काही प्रसिद्ध कथासंग्रह आहेत.

 * समाजसुधारक आणि आंबेडकरी विचारवंत:

   * अण्णाभाऊ साठे यांनी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या विचारांनी प्रभावित होऊन सामाजिक न्यायासाठी लढा दिला. त्यांनी दलित साहित्य चळवळीला मोठे बळ दिले.

   * त्यांच्या साहित्यात विद्रोहाची, परिवर्तनाची आणि सत्यशोधकी विचारांची धार होती. माणूस म्हणून जगण्याच्या हक्कासाठी आणि शोषणाविरुद्ध त्यांनी आवाज उठवला.

   * ते साम्यवादी विचारांशीही जोडले गेले होते. त्यांनी रशियाला भेट दिली होती आणि तेथे छत्रपती शिवाजी महाराजांचा पोवाडा गाणारे ते पहिले भारतीय होते, असे मानले जाते.

 * जागतिक स्तरावरील ओळख:

   * त्यांचे साहित्य केवळ मराठीतच नव्हे, तर रशियन, झेक, पोलिश, जर्मन अशा २७ हून अधिक परदेशी भाषांमध्ये अनुवादित झाले आहे, ज्यामुळे त्यांना आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळाली.

निधन:

१८ जुलै १९६९ रोजी मुंबईतील चिरागनगरीच्या झोपडपट्टीत अत्यंत हालाखीच्या परिस्थितीत त्यांचे निधन झाले. त्यांचे जीवन अत्यंत संघर्षमय असले तरी, त्यांनी आपल्या साहित्यातून आणि कार्यातून समाजाला दिशा दिली.

अण्णाभाऊ साठे हे साहित्यरत्न म्हणून ओळखले जातात आणि त्यांचे विचार व कार्य आजही मराठी साहित्य आणि समाजसुधारणेच्या इतिहासात महत्त्वाचे स्थान टिकवून आहे.