मादाम भीकाजी रुस्तम कामा..

 मादाम भीकाजी रुस्तम कामा (Madame Bhikaji Rustom Cama) या भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक अत्यंत महत्त्वाच्या आणि धाडसी नेत्या होत्या. त्यांना भारतीय क्रांतीची जननी म्हणून ओळखले जाते. परदेशात राहून भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर जनजागृती करण्यात त्यांनी मोलाची भूमिका बजावली.

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण

 * जन्म: २४ सप्टेंबर १८६१ रोजी मुंबई (तत्कालीन बॉम्बे) येथील एका समृद्ध पारशी कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला. त्यांचे मूळ नाव भिकाजी सोराब पटेल होते.

 * शिक्षण: त्यांचे शिक्षण मुंबईतील 'एलेक्झांड्रा गर्ल्स इंग्लिश इन्स्टिट्यूशन'मध्ये झाले.

 * लग्न: १८८५ मध्ये त्यांनी प्रसिद्ध वकील रुस्तम कामा यांच्याशी विवाह केला. रुस्तम कामा हे ब्रिटिशधार्जिणे होते, तर भिकाजी कामा यांना स्वातंत्र्य आणि राष्ट्रवादाची तीव्र ओढ होती. यामुळे त्यांच्या वैवाहिक जीवनात मतभेद होते.

परदेशातील स्वातंत्र्य चळवळ

मादाम कामा यांनी आपले बहुतांश क्रांतिकारक कार्य युरोपमध्ये केले:

 * युरोपमध्ये आगमन: १८९६ मध्ये मुंबईत आलेल्या प्लेगच्या साथीच्या काळात त्यांनी लोकांची सेवा केली, परंतु त्या स्वतः आजारी पडल्या. उपचारासाठी त्या १९०२ मध्ये युरोपला गेल्या.

 * क्रांतिकारकांशी संपर्क: लंडनमध्ये असताना त्यांची भेट भारतीय राष्ट्रवादी श्यामजी कृष्ण वर्मा, दादाभाई नौरोजी आणि नंतर विनायक दामोदर सावरकर यांच्याशी झाली. या भेटींमुळे त्यांना भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी परदेशातून काम करण्याची प्रेरणा मिळाली. दादाभाई नौरोजींच्या खाजगी सचिव म्हणूनही त्यांनी काम केले.

 * 'वंदे मातरम्' वृत्तपत्र: त्यांनी परदेशातून 'वंदे मातरम्' नावाचे वृत्तपत्र सुरू केले, ज्यातून त्या भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध प्रखर लेखन करत होत्या.

 * पॅरिसमधील कार्य: १९०७ मध्ये त्या पॅरिसला गेल्या. पॅरिस हे भारतीय क्रांतिकारकांचे महत्त्वाचे केंद्र बनले होते. त्यांनी तिथून 'तलवार' नावाचे क्रांतिकारी मासिकही काढले.

स्टुटगार्ट येथील ऐतिहासिक क्षण

 * भारतीय ध्वज फडकवणे (१९०७): १८ ऑगस्ट १९०७ रोजी जर्मनीतील स्टुटगार्ट येथे दुसरी आंतरराष्ट्रीय समाजवादी परिषद भरली होती. या परिषदेत मादाम कामा यांनी भारताचे प्रतिनिधित्व केले आणि अत्यंत धाडसाने भारताचा पहिला तिरंगी ध्वज फडकवला.

   * या ध्वजात हिरवा, पिवळा आणि लाल असे तीन पट्टे होते.

   * हिरवा रंग इस्लामसाठी, पिवळा बौद्ध आणि शीख धर्मांसाठी, तर लाल रंग हिंदू धर्मासाठी होता.

   * मध्यभागी 'वंदे मातरम्' लिहिलेले होते.

   * या ध्वजाला फडकवताना त्यांनी असे प्रतिपादन केले की, "हा भारताच्या स्वातंत्र्याचा ध्वज आहे. ब्रिटिशांच्या जुलमी राजवटीतून मुक्त होण्यासाठी भारतीयांनी एकजुटीने लढा दिला पाहिजे." या घटनेने आंतरराष्ट्रीय पातळीवर भारताच्या स्वातंत्र्याच्या मागणीकडे लक्ष वेधले.

पुढील जीवन आणि निधन

 * पळून जाणे आणि संघर्ष: मादाम कामांच्या क्रांतिकारी कार्यामुळे ब्रिटिश सरकार त्यांच्या मागावर होते. त्यांना अनेकदा युरोपमधील विविध देशांमध्ये आश्रय घ्यावा लागला.

 * भारतात परत: ३५ वर्षांहून अधिक काळ परदेशात राहून, भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी कार्य केल्यानंतर, १९३५ मध्ये त्या आजारी पडल्या आणि भारतात परतल्या.

 * निधन: १३ ऑगस्ट १९३६ रोजी मुंबईत त्यांचे निधन झाले.

मादाम कामा यांनी आपले जीवन भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी समर्पित केले. परदेशात राहूनही त्यांनी भारतीयांना संघटित केले, आंतरराष्ट्रीय समुदायाचे लक्ष वेधले आणि भारताच्या स्वातंत्र्याच्या लढ्याला एक वेगळी दिशा दिली. त्यांच्या धाडसी कार्यामुळे त्यांना आजही आदराने स्मरण केले जाते.