जीवनसत्वे...

 जीवनसत्त्वे (Vitamins) हे सेंद्रिय संयुगे आहेत, जे मानवी शरीराच्या सामान्य कार्यासाठी आवश्यक असतात. ते शरीरात तयार होत नाहीत, त्यामुळे ते आहारातून मिळवणे आवश्यक आहे. जीवनसत्त्वांची कमतरता विविध आरोग्य समस्यांना कारणीभूत ठरू शकते.

जीवनसत्त्वांचे प्रकार:

जीवनसत्त्वे दोन मुख्य प्रकारात विभागली जातात:

 * चरबी-विद्राव्य जीवनसत्त्वे (Fat-soluble vitamins): ही जीवनसत्त्वे चरबीमध्ये विरघळतात आणि शरीरात साठवली जातात. यामध्ये जीवनसत्त्वे अ, ड, ई आणि के यांचा समावेश होतो.

 * पाणी-विद्राव्य जीवनसत्त्वे (Water-soluble vitamins): ही जीवनसत्त्वे पाण्यात विरघळतात आणि शरीरात साठवली जात नाहीत. यामध्ये जीवनसत्त्वे ब आणि क यांचा समावेश होतो.

प्रत्येक जीवनसत्त्वाचे कार्य आणि स्रोत:

 * जीवनसत्त्व अ (Vitamin A):

   * दृष्टी, रोगप्रतिकारशक्ती आणि त्वचेसाठी आवश्यक.

   * स्रोत: गाजर, रताळे, पालक, दूध, अंडी.

 * जीवनसत्त्व ब (Vitamin B complex):

   * ऊर्जा निर्मिती, मज्जासंस्था आणि लाल रक्तपेशींसाठी आवश्यक.

   * स्रोत: धान्य, मांस, मासे, अंडी, दुग्धजन्य पदार्थ, हिरव्या पालेभाज्या.

 * जीवनसत्त्व क (Vitamin C):

   * रोगप्रतिकारशक्ती, कोलेजन निर्मिती आणि अँटिऑक्सिडंट म्हणून कार्य करते.

   * स्रोत: लिंबूवर्गीय फळे, स्ट्रॉबेरी, किवी, टोमॅटो, ब्रोकोली.

 * जीवनसत्त्व ड (Vitamin D):

   * हाडे आणि दातांसाठी आवश्यक, कॅल्शियम आणि फॉस्फरसचे शोषण करते.

   * स्रोत: सूर्यप्रकाश, मासे, अंडी, दुग्धजन्य पदार्थ.

 * जीवनसत्त्व ई (Vitamin E):

   * अँटिऑक्सिडंट म्हणून कार्य करते, पेशींचे नुकसान टाळते.

   * स्रोत: तेलबिया, नट्स, पालक, ब्रोकोली.

 * जीवनसत्त्व के (Vitamin K):

   * रक्त गोठण्यासाठी आवश्यक.

   * स्रोत: हिरव्या पालेभाज्या, ब्रोकोली, कोबी.

जीवनसत्त्वांची कमतरता आणि परिणाम:

प्रत्येक जीवनसत्त्वाच्या कमतरतेमुळे वेगवेगळे परिणाम होऊ शकतात. उदाहरणार्थ:

 * जीवनसत्त्व अ ची कमतरता: रातांधळेपणा, रोगप्रतिकारशक्ती कमी होणे.

 * जीवनसत्त्व ब ची कमतरता: अशक्तपणा, मज्जासंस्थेचे विकार.

 * जीवनसत्त्व क ची कमतरता: स्कर्वी, रोगप्रतिकारशक्ती कमी होणे.

 * जीवनसत्त्व ड ची कमतरता: हाडे कमकुवत होणे, रिकेट्स.

जीवनसत्त्वे आणि आहार:

संतुलित आहार घेणे आवश्यक आहे, ज्यामुळे शरीराला आवश्यक असलेली सर्व जीवनसत्त्वे मिळतील. जीवनसत्त्वांची कमतरता असल्यास, डॉक्टरांच्या सल्ल्याने जीवनसत्त्व पूरक आहार  घेता येतो.

महत्वाचे:

 * जीवनसत्त्वे जास्त प्रमाणात घेतल्यास ते हानिकारक ठरू शकतात.

 * कोणतेही जीवनसत्त्व पूरक आहार घेण्यापूर्वी

 डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.