विज्ञान आश्रम, पाबळ, पुणे..

 विज्ञान आश्रम, पाबळ, पुणे जिल्ह्यातील एक अग्रगण्य ग्रामीण तंत्रज्ञान शिक्षण केंद्र आहे, ज्याची स्थापना १९८३ साली डॉ. श्रीनाथ कलबाग यांनी केली. त्यांनी "शिकत शिकत" या तत्त्वज्ञानावर आधारित शिक्षण प्रणाली विकसित केली, ज्यामध्ये विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष कामाच्या माध्यमातून शिक्षण दिले जाते. या आश्रमाचा उद्देश ग्रामीण भागातील युवकांना स्वावलंबी बनवणे आणि स्थानिक समस्यांवर तांत्रिक उपाय शोधणे हा आहे. 

विज्ञान आश्रमाची स्थापना आणि उद्दिष्टे

डॉ. श्रीनाथ कलबाग हे हिंदुस्तान लिव्हर लिमिटेडमध्ये अभियंता म्हणून कार्यरत होते. त्यांनी शिक्षणातील त्रुटी ओळखून, ग्रामीण भागातील युवकांसाठी व्यावहारिक शिक्षण देण्याचा निर्णय घेतला. त्यांनी पाबळ या दुष्काळग्रस्त गावात विज्ञान आश्रमाची स्थापना केली. "विज्ञान" म्हणजे "सत्याचा शोध" आणि "आश्रम" म्हणजे "साधे जीवन आणि उच्च विचार". या आश्रमात सर्वजण समान मानले जातात आणि गुरुकुल प्रणालीचा आधुनिक अवतार म्हणून कार्य केले जाते. 

प्रमुख कार्यक्रम आणि उपक्रम

1. मूलभूत ग्रामीण तंत्रज्ञान डिप्लोमा (DBRT): हा एक वर्षाचा निवासी डिप्लोमा कोर्स आहे, ज्यामध्ये शेती, अभियांत्रिकी, ऊर्जा, आरोग्य आणि पर्यावरण यांसारख्या क्षेत्रांमध्ये व्यावहारिक प्रशिक्षण दिले जाते. हा कोर्स राष्ट्रीय मुक्त विद्यालयीन शिक्षण संस्थेच्या (NIOS) मान्यतेने चालविला जातो. 

2. डिझाईन इनोव्हेशन सेंटर (DIC): सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठाच्या सहकार्याने स्थापन केलेले हे केंद्र ग्रामीण गरजांसाठी योग्य तंत्रज्ञान विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित करते. येथे 3D प्रिंटर, CNC मशीन, लेझर कटर आणि इलेक्ट्रॉनिक्स लॅब्ससारखी उपकरणे उपलब्ध आहेत. 

3. फॅब लॅब (Fab Lab): MIT च्या Center for Bits and Atoms च्या सहकार्याने स्थापन केलेले हे डिजिटल फॅब्रिकेशन लॅब आहे, जेथे विद्यार्थी आणि नवउद्योजक विविध प्रोटोटाइप्स तयार करू शकतात. 

4. उद्योजकता विकास कार्यक्रम (Startup Sarthi): ग्रामीण भागातील इच्छुक उद्योजकांना प्रशिक्षण, मार्गदर्शन आणि आर्थिक सहाय्य प्रदान करणारा हा कार्यक्रम आहे. 

प्रभाव आणि विस्तार

विज्ञान आश्रमाच्या "शिकत शिकत" या तत्त्वज्ञानामुळे अनेक ग्रामीण युवक स्वावलंबी उद्योजक बनले आहेत. या आश्रमाच्या कार्यक्रमांचा प्रभाव महाराष्ट्रातील ३०० हून अधिक शाळांमध्ये दिसून येतो, जिथे या प्रणालीचा अवलंब करण्यात आला आहे. 

अधिक माहिती

विज्ञान आश्रमाच्या अधिकृत वेबसाइटवर अधिक माहिती उपलब्ध आहे

: https://vigyanashram.com/ 

विज्ञान आश्रम हे ग्रामीण शिक्षण आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रातील एक प्रेरणादायक उदाहरण आहे, जे "शिकत शिकत" या तत्त्वज्ञानावर आधारित आहे. त्यांच्या कार्यामुळे ग्रामीण युवकांना नवीन संधी मिळाल्या आहेत आणि त्यांनी समाजात सकारात्मक बदल घडवून आणला आहे.