एस. ए. डांगे (श्रीपाद अमृत डांगे)

 एस. ए. डांगे (श्रीपाद अमृत डांगे) हे भारतातील कम्युनिस्ट चळवळीतील एक महत्त्वाचे नेते होते. त्यांचा जन्म 10 ऑक्टोबर 1899 रोजी महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यातील करंजगाव येथे झाला. 22 मे 1991 रोजी मुंबईत त्यांचे निधन झाले.

त्यांच्या जीवनातील काही महत्त्वाचे मुद्दे:

• सुरुवातीचे जीवन आणि शिक्षण:
  • त्यांचे शिक्षण पुणे येथे झाले.
  • राष्ट्रवादी चळवळीच्या प्रभावाखाली ते राजकारणाकडे आकर्षित झाले.
  • त्यांनी मार्क्सवादाचा अभ्यास केला आणि लवकरच कम्युनिस्ट विचारसरणीकडे वळले.
• कम्युनिस्ट चळवळीतील योगदान:
  • ते भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाच्या (सीपीआय) संस्थापकांपैकी एक होते.
  • त्यांनी कामगार चळवळीत सक्रिय सहभाग घेतला आणि अनेक कामगार संघटना स्थापन केल्या.
  • त्यांनी 'द सोशलिस्ट' नावाचे एक वृत्तपत्र सुरू केले, ज्यातून त्यांनी मार्क्सवादी विचार लोकांपर्यंत पोहोचवले.
  • त्यांनी 'गांधी विरुद्ध लेनिन' हे पुस्तक लिहिले.
  • ते अखिल भारतीय ट्रेड युनियन काँग्रेस(AITUC) चे प्रमुख नेते होते.
• राजकीय कारकीर्द:
  • त्यांनी अनेक वर्षे भारतीय राजकारणात सक्रिय भूमिका बजावली.
  • ते लोकसभेचे सदस्यही होते.
  • त्यांनी महाराष्ट्र राज्याच्या निर्मितीमध्ये खूप मोठे योगदान दिले.
• वाद आणि विभाजन:
  • कम्युनिस्ट पक्षातील अंतर्गत मतभेदांमुळे 1964 मध्ये सीपीआयचे विभाजन झाले आणि सीपीआय (मार्क्सवादी) ची स्थापना झाली.
  • त्यांनी इंदिरा गांधी यांच्या आणीबाणीला पाठिंबा दिला, ज्यामुळे त्यांच्यावर खूप टीका झाली.
  • 1981 मध्ये त्यांना CPI मधून काढून टाकण्यात आले.
• वारसा:
• एस. ए. डांगे यांना भारतीय कम्युनिस्ट चळवळीतील एक महत्त्वाचे नेते मानले जाते.
• त्यांनी कामगार हक्कांसाठी आणि सामाजिक न्यायासाठी लढा दिला.
• त्यांनी भारतीय राजकारणावर आणि कामगार चळवळीवर खूप मोठा प्रभाव टाकला.

एस. ए. डांगे यांच्याबद्दल आणखी काही माहिती:

वैचारिक जडणघडण आणि लेखन:

• डांगे हे मार्क्सवादी-लेनिनवादी विचारसरणीचे कट्टर समर्थक होते. त्यांनी कामगार वर्गाच्या हक्कांसाठी आणि भांडवलशाहीच्या विरोधात सातत्याने आवाज उठवला.
• त्यांचे लेखन प्रभावी आणि वैचारिकदृष्ट्या परिपक्व असे. 'गांधी विरुद्ध लेनिन' या त्यांच्या पुस्तकात त्यांनी महात्मा गांधींच्या विचारांवर मार्क्सवादी दृष्टिकोनातून टीका केली आणि लेनिनच्या क्रांतीकारी विचारांचे समर्थन केले. हे पुस्तक त्या काळात खूप गाजले आणि त्यावर बरीच चर्चा झाली.
• त्यांनी कामगार चळवळी आणि राजकीय विषयांवर अनेक लेख आणि पुस्तिका लिहिल्या, ज्यांनी कार्यकर्त्यांना आणि अभ्यासकांना मार्गदर्शन केले.

कामगार चळवळीतील नेतृत्व:

• डांगे यांनी मुंबईतील गिरणी कामगारांना एकत्र आणण्यात आणि त्यांच्या हक्कांसाठी संघर्ष करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.
• त्यांनी अनेक यशस्वी कामगार संप आयोजित केले आणि कामगारांना चांगले वेतन आणि कामाच्या चांगल्या परिस्थिती मिळवून देण्यासाठी प्रयत्न केले.
• अखिल भारतीय ट्रेड युनियन काँग्रेस (AITUC) च्या माध्यमातून त्यांनी राष्ट्रीय स्तरावर कामगार चळवळीला दिशा दिली.

आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील संबंध:

• डांगे यांचे आंतरराष्ट्रीय कम्युनिस्ट चळवळीतील नेत्यांशी चांगले संबंध होते. त्यांनी अनेक आंतरराष्ट्रीय परिषदांमध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व केले.
• सोव्हिएत युनियन आणि इतर साम्यवादी देशांशी त्यांचे घनिष्ठ संबंध होते, ज्यामुळे त्यांच्यावर अनेकदा टीकाही झाली.

राजकीय कौशल्ये:

• डांगे हे एक कुशल संघटक आणि प्रभावी वक्ते होते. त्यांच्या भाषणांनी सामान्य माणसे आणि कामगार वर्ग मोठ्या प्रमाणात आकर्षित झाला.
• त्यांनी निवडणुकीच्या राजकारणातही सक्रिय सहभाग घेतला आणि अनेक वेळा लोकसभेचे सदस्य म्हणून निवडून आले.
• राजकीय डावपेचांमध्येही ते निपुण मानले जात होते.

विवादास्पद भूमिका:

• आणीबाणीला त्यांनी दिलेला पाठिंबा हा त्यांच्या राजकीय जीवनातील एक विवादास्पद मुद्दा ठरला. अनेक कम्युनिस्ट कार्यकर्त्यांनी आणि विचारवंतांनी त्यांच्या या भूमिकेवर टीका केली.
• सोव्हिएत युनियनच्या धोरणांचे उघडपणे समर्थन केल्यामुळेही त्यांच्यावर टीका झाली.

मृत्यूनंतरचा वारसा:

• एस. ए. डांगे यांचे नाव भारतीय कम्युनिस्ट चळवळीच्या इतिहासात नेहमीच आदराने घेतले जाते.
• कामगार हक्कांसाठी त्यांनी केलेले कार्य आणि त्यांचे वैचारिक योगदान आजही महत्त्वाचे मानले जाते.
• त्यांच्या जीवनातील चढ-उतार आणि त्यांच्या भूमिकांचा अभ्यास आजही राजकीय विश्लेषक आणि इतिहासकार करत असतात.

एकंदरीत, एस. ए. डांगे हे भारतीय राजकारणातील आणि कम्युनिस्ट चळवळीतील एक महत्त्वाचे आणि प्रभावी व्यक्तिमत्व होते. त्यांचे कार्य आणि विचार अनेक पिढ्यांना प्रेरणा देत राहील.