आपल्याकडे विद्यार्थी हा शब्द शिकणाऱ्या व्यक्तीसाठी, मुला-मुलींसाठी वापरला जातो. विद्यार्थी या शब्दाचा अर्थ खूप महत्त्वाचा आणि शिक्षणाला दिशा दाखवणारा आहे. विद्यार्थी म्हणजे जो विद्येचं अर्जन करतो तो. अर्जन करणे म्हणजे काय हे समजावून घेऊ या.
अर्जन करणे म्हणजे शोधणे, प्रयत्नपूर्वक मिळवणे, ग्रहण करणे असा होतो. याचाच दुसरा अर्थ असा कि विद्यार्थ्याला ज्ञानाची ओढ असली पाहिजे तरच तो ते मिळवण्याचा प्रयत्न करेल. त्यासाठी कष्ट घेईल. असं प्रयत्नपूर्वक मिळवलेलं ज्ञान त्याला सगळ्यात जास्त उपयुक्त ठरेल.
आताच्या शिक्षणपद्धतीत , विद्यार्थी असण्याचा हा अर्थ आपण विसरलो तर नाही ना अशी शंका येते याला कारण मुलांची अभ्यासाबद्दलची उदासीनता, पालकांचा गुणांवर असणारा भर आणि सगळं आयतं तयार करून मुलांना भरवणारी बाजारातली अनेक उपलब्ध साधनं. साधा एखादा प्रकल्प करून न्यायचा असेल किंवा शाळेत करायचा असेल तरीही बाजारातून तयार मिळणाऱ्या गोष्टी आणण्या कडे पालकांचा आणि काही अंशी शिक्षकांचा सुद्धा कल असतो. मुलांना थोडे सुद्धा कष्ट पडू नयेत यासाठी सगळे अगदी तत्पर असतात. आपल्याकडे एक नवीन पद्धतीचा प्रश्न यायचा अवकाश, त्या आधीच त्याची शंभर उत्तरं बाजारात तयार असतात. त्यामुळे विद्यार्थी हा विद्यार्थी न राहता ग्राहक झाला आहे.
या सगळ्यात एका गोष्टीकडे सपशेल दुर्लक्ष होतं ती म्हणजे मुलांचा ज्ञान मिळवण्यासाठीचा संघर्ष, त्यांची ज्ञान लालसा वाढवण्याचा प्रयत्न. संघर्ष ही विकासाची महत्त्वाची पायरी आहे. तो संघर्षाचा भाग काढून घेऊन आपण अगदी कणाहीन, दुबळी, परावलंबी अशी पिढी तयार करतोय. जिथे संघर्ष नाही तिथे उत्तम विकास संभवतच नाही. निसर्गाचं जरा निरीक्षण केलं कि ही गोष्ट आपल्या लक्षात येईल. बघा, बी जमिनीत टाकलं की लगेच झाड उगवत नाही. त्यासाठी त्याला जमिनीत रुजावं लागतं. बीजाचं कवच फोडून खोल जाऊन अन्न पाणी शोधावं लागतं. त्या साठी अंधाराचा, क्वचित कठीण खडकांचा सामना करावा लागतो. तेव्हा कुठं एक छोटासा अंकुर आपल्याला जमिनीवर उगवलेला दिसतो. ज्या झाडाची मुळ खोल त्याची उंची आणि आयुष्य तेवढं जास्त. हाच न्याय ज्ञानालाही लागू होतो. ज्ञानासाठी कष्ट घेण्याची तयारी जितकी जास्त तितकं ज्ञान अधिक गाढ आणि खोलवर रुजलेलं.
येणाऱ्या काळात जर आपल्याला उत्तम तत्त्वचिंतक, समाज सुधारक, शास्त्रद्न्य, उद्योगपती आणि कलाकार हवे असतील तर विद्यार्थी खरोखर विद्येचं अर्जन करणारे कसे बनतील यावर लक्ष केंद्रित करण्याची गरज आहे.
